منتخبی از اصطلاحات کوچه بازاری و خیابانی ایرانی قسمت 74

 

ازرق شامی-اخمو-ترشرو

از پارو بالا رفتن پول-ثروت بسیار داشتن

بوی شیر از دهان کسی آمدن-نادان و بی تجربه بودن-رشد جسمی و عقلی نداشتن-کودک و خام بودن

بر و بیا داشتن-رفت و آمد بسیار داشتن-دم و دستگاه داشتن

بار آمدن-تربیت شدن-به روشی عادت کردن

زحرکش شدن-یا شکنجه و آزار زیاد کشته شدن

خوش قد و بالا-خوش اندام-بلند بالا

دست ننه ات درد نکند-به تمسخر به کسی که کار نادرست کرده است می گویند

چال کردن-گود کردن-دفن کردن-به خاک سپردن

دروازه بان-محافظ دروازه در فوتبال-گلز

چرند-حرف پوچ و بی معنی

رو گرفتن-چهره ی خود را پوشاندن

به پیسی افتادن-دار و ندار خود را از دست دادن-فقیر و بیچاره شدن

پَرِ قیچی-پادو-کارگزار-طرفدار پر و پا قرص

آب مریم(شیره‌ی انگور، عصمت و طهارت)

حال کسی را گرفتن-کسی را ناراحت کردن-شادی کسی را به هم زدن

اردنگ(تیپا، لگدی با نوک پا)

آلامد-باب روز-به‌رسم معمول

 

 

ریختن مو-سخت وحشت کردن
از کاسه درآمده(بیرون‌زده، ورقلمبیده)
چس و فس-اسباب خرده ریزه ی ناقابل-خرت و پرت

دامنگیر کسی شدن چیزی-گرفتار شدن کسی به چیزی

خورش خوری-ظرفی که در آن خورش می ریزند

 

خانه خراب کردن-بدبخت کردن-بی چیز کردن
خواب و خوراک-خورد و خواب

آستین از چشم برداشتن-آشکارا گریستن

 

دار زدن-اعدام گناهکار با آویختن از چوبه ی دار

جنب و جوش-فعالیت-کوشش و تقلا
دستی پس، دستی پیش-سخت تهی دست-بی چیز

رج کردن-رج بستن

از پا ننشستن-سماجت ورزیدن-از کوشش دست نکشیدن

دلپُری-عقده ی دل-خشم و کینه ی انباشته شده
چینی-در یک رده قرار دادن آجرهای دیوار

 

آب رفتن زیر پوست کسی(پس از لاغری کمی فربه شدن)

خط هوایی-راه هوایی-مسیر هواپیما

رُک زده-زل زده-خیره شده

دُم عَلم کردن-اظهار وجود کردن-حالت تعرض به خود گرفتن

پیش کنار-بیضه-خایه

حرف کسی شدن با کسی-با کسی مشاجره پیدا کردن

دُنگ-سهم-حصه

چله بُران-جشن حمام رفتن زن پس از گذشت چهل روز از زاییدن

دمر خوابیدن-روی سینه و شکم خوابیدن

خواستگار-کسی که به پسندیدن و گُزیدن دختر یا زنی می فرستند

تلپی-برای نشان دادن افتادن بدون مقاومت به کار می رود

پادویی کردن-فرمان برداری از استادان در مورد کارهای سرپایی-فراهم آوردن مقدمات

حرف گوش کردن-حرف شنوی داشتن

توپ بستن به مال-حیف و میل کردن مال-ولخرجی کردن

زهرمار سلطان-ترش رو-اخمو

چتری-به شکل نیم دایره-قوسی

حواس پرت-پریشان حواس-فراموش کار

 

به کرسی نشاندن حرف-سخن خود را تحمیل کردن-مقصود خود را ثابت کردن

روبند کردن-کسی را به رودربایستی به کاری واداشتن

پا گشا-نخستین دعوت خویشاوندان از عروس و داماد

زوراب زدن-برای استفراغ زور زدن ولی چیزی بالا نیاوردن

از دست کسی کشیدن-از کسی در زحمت و رنج بودن

به خشت افتادن-متولد شدن-به دنیا آمدن
 

 

در بحر چیزی رفتن-در چیزی دقیق شدن-سخت متوجه ی چیزی شدن

خرج جیب-توجیبی-خرج غیر لازم

دست چین-گزیده-منتخب

 

از کفر ابلیس مشهورتر(گاو پیشانی‌سفید، نزد همه معروف)

خر کریم را نعل کردن-رشوه دادن-راضی کردن

دختر سعدی-دختری که بیش تر در بیرون از خانه و کم تر در خانه است

زخمه-ضربه ای که برای نواختن به تار می زنند.

پِندِر-لوازم فرسوده و ناچیز و کم بها

برق از کسی پریدن-سخت ترسیدن-جا خوردن

ابرو فراخی-خوشدلی-گشاده‌رویی

خط و نشان کشیدن-تهدید کردن

بادمجان دور قاب چین-آدم چاپلوس-متملق-سبزی پاک کن

این تو بمیری از آن تو بمیری‌ها نیست(از این گرفتاری به‌سادگی دفعات پیش رها نمی‌توان شد)

چپ دادن-رد کردن

از پارو بالا رفتن پول(ثروت بسیار داشتن)

خیس خوردن-آب به خود گرفتن-با مایعی مخلوط شدن

بد چشم-شور چشم-آن که چشم زخم برساند-مردی که به زنان نامحرم با شهوت بنگرد

دست پخت-شیوه ی پختن-هنر پختن

 

تو حرف کسی دویدن-حرف میان حرف آوردن-حرف کسی را قطع کردن

پا سوخت-پا بد-بد شانس

دوا درمان-مداوا-معالجه

داغ کسی را تازه کردن-کسی را به یاد مصیبتش انداختن

زت زیاد-کوناه شده ی “عزت زیاد” در زبان لوطی ها

 

از این حرف‌ها(مطالبی از آن‌گونه که پیش از این گفته شد)

حال کردن-لذت بردن

حلال زادگی-حلال زاده بودن-درست کردار بودن
اختر شمردن-شب‌بیداری

آلنگ دولنگ(چیزهای بی‌هوده‌ای که به‌عنوان زینت به چیزی می‌آویزند)

خوش ذوق-خوش سلیقه-خوش مشرب

چاپچی-دروغ گو-لاف زن

اشک کسی دم مشکش بودن-سخت زود رنج بودن-زود به گریه افتادن

تیر و ترقه شدن-سخت خشمگین شدن-ناگهان از جا در رفتن و ناسزا گفتن

زهکونی-اردنگی-تیپا

چَکه-شوخ و بذله گو

تو پای کسی پیچیدن-مزاحم کسی شدن

 

ته جرعه-باقی مانده از نوشیدنی
رشته ی کلام به دست گرفتن-آغاز به سخن کردن-سخن را دنبال کردن

چرند و پرند-پرت و پلا-حرف های مزخرف

خرج کردن-هزینه کردن-صرف کردن

 
پر زور بودن سمبه-زیاد بودن فشار

چس مال کردن-لباس یا ظزفی را سرسری و با بی دقتی شستن

جنگ زرگری-دعوای دروغین-جنگ مصلحتی

رای دیدن-در داوری بی طرف نبودن و ملاحظه ی یکی از طرفین را کردن

چین خوردن-چروک شدن

ریش بابا-نوعی انگور درشت دانه

به چپ چپ-فرمان نظامی برای گردش به چپ

حال کردن-لذت بردن

بی کلاه ماندن سر-بی نصیب ماندن-چیزی بدست نیاوردن

 

در آوردن تقلید-ادای کسی را در آوردن-مسخره کردن

دیگ بار گذاشتن-گذاشتن دیگ غذا بر اجاق

پیزر به پالان کسی گذاشتن-با دروغ و چاپلوسی کسی را فریفتن-هندوانه زیر بغل کسی گذاشتن

بارانی-اصطلاح دختران دانش آموز : دوست صمیمی و محبوب

دست به آب-داشتن ادرار-دستشویی-توالت

جیب کسی را زدن-محتوای جیب کسی را ربودن

 

حرف بَری کردن-سخن چینی کردن-خبرچینی کردن

به حول و ولا افتادن-دستپاچه و مضطرب شدن-به تلاش و تقلا افتادن
دهنه سرخود-بی بند و بار

دست به روی کسی بلند کردن-کسی را کتک زدن

چار خیابان زدن موی سر-تراشیدن مو به شکل + که برای تنبیه دانش آموران انجام می گرفت

تبریک گفتن-خجسته باد گفتن-دعای برکت کردن

تکیه کلام-آن چه که در موضوع اثری ندارد ولی پی در پی تکرار کنند

دوا دادن-دوا خوراندن-مسموم کردن-مشروب خوراندن

تاپاله-سرگین خشگ شده ی گاو برای سوختن

دوا شور کردن-شستن فرش با دوا

حاملگی-آبستنی

 
زُق زُق کردن-احساس درد و تیر کشیدن
زود رنج-نازک دل-حساس

اسپند روی آتش بودن-سخت نگران و دلواپس بودن-آرام و قرار نداشتن

خیس گذاشتن-در آب ریختن آرد برای تهیه ی خمیر
دنده کشیدن-دنده ی اتوموبیل را پیاپی عوض کردن

پیر ِ کفتار-زن سالخورده ی بد اخلاق

دو دستی-با هر دو دست
تفنگ بادی-تفنگ ویژه ی بازی کودکان

حال و حوصله-نگا. حال و احوال

آفتابه‌دزد(دزدی که به ربودن چیزهای بی‌ارزش بسنده می‌کند)
جاپایی برای خود باز کردن-خود را به جایی بند کردن

جلز-نگا. جز

تکه-پاره ای از چیزی-زن زیبا و خوشگل-لقمه

اُق گرفتن-حالت تهوع پیدا کردن

دسته چاقو نشستن-نشستن روی دو پا و بغل کردن دو رانو-چمباتمه نشستن

آماده‌باش-حالت آماده بودن برای رویارویی با خطر

دامنی-پارچه ای که با آن دامن می دوزند

بی زحمت-لطفا-خواهش می کنم
 

حاملگی-آبستنی

 

بز رقصاندن-هر دم بهانه ی تازه ای آوردن

نخته شدن-تعطیل شدن-بسته شدن-از رونق و اعتبار افتادن

رودرواسی-رودربایستی

 

زبان تلخی-درشت گویی-گفتار خشن

تف مالی-سرسری شستن و اندکی آب زدن-هنگام بوسیدن-آب دهان و لب ها را به صورت کسی زدن

آشغالی-سپور

چشم زهره-ترس

راه به ده بردن-حاصلی داشتن-موفق شدن

 

 
دل به دل راه داشتن-احساس متقابل داشتن
رشوه خوار-کسی که برای انجام کاری ناروا دستمزد دریافت می کند

اسپند روی آتش بودن-سخت نگران و دلواپس بودن-آرام و قرار نداشتن

دو تا شدن-خم شدن-دو لا شدن

 

دست ِ بالا گرفتن-حدکثر را فرض کردن

 

جرواجر کردن-پاره پاره کردن

 

جیره خوار-کسی که از جایی یا کسی جیره و مزد دریافت می کند-مامور

پر و پا داشتن-پایه و اساس داشتن

بار کسی نبودن-شعور و آگاهی نداشتن

آفتابی کردن-پدیدار کردن

پاره شدن چرت ب-ا امری نامنتظر روبرو شدن-جا خوردن

جل و پلاس خود را پهن کردن-در جایی اقامت کردن

خش خش-صدای برخورد چیزهای خشک به یکدیگر-صدای راه رفتن روی برگ های خشک شده
استخوان را پیش گاو و کاه را پیش سگ انداختن-کار را به نااهل سپردن

خاکسترمال کردن-شستن ظرف با مالیدن خاکستر به آن

حاشیه نشین-تهیدستان ساکن در کناره های شهر

خنده ی نخودی-خنده ی لوس و بی مزه

خرد و خمیر-نگا. خرد و خاکشیر-له و لورده

دست کسی رو شدن-مچ کسی باز شدن-حیله ی کسی آشکار شدن

آدم بی‌سر و پا(متضاد آدم درست‌وحسابی)

آغبانو(لقبی برای زنان محتشم و بزرگ)

چشم و ابرو آمدن-دلبری کردن-عشوه آمدن

چله داری-عزاداری در روز چهلم مرگ کسی

تخم چیزی را برانداختن-ریشه کن ساختن

جبهه-میدان جنگ

ترق و تروق-سر و صدای به هم خوردن دو یا چند چیز

 

اتر خان رشتی(آدم پرافاده)

از سر نو-دوباره

 

این سفر-این بار
ذات نداشتن-ذات کسی خراب بودن

 
حرف کسی شدن با کسی-با کسی مشاجره پیدا کردن

از خواب پریدن(بیدارشدن ناگهانی از خواب)

دبوری-بی سر و پایی-ولگردی

دل به دل راه داشتن-احساس متقابل داشتن

ریش کسی را چسبیدن-یقه ی کسی را چسبیدن

زه زده-از میدان در رفته-وارفته-بی حال

جناغ-استخوان جلو سینه ی مرغ

آمدیم (و) . . .(فرض کنیم که)

از چیزی زدن-از مقدار چیزی کسر کردن

خبرنگاری-کار خبرنگار

آقام که شما باشید-خدمت شما عرض کنم

از خیر چیزی گذشتن-از چیزی صرفنظر کردن

جوخه ی اعدام-جوخه ای که محکوم به اعدام را تیرباران می کند

تاپاله چسباندن-بوسدن محکم و پی در پی

از خر شیطان پایین آمدن(از لجاجت دست برداشتن، از تصمیم نادرستی منصرف شدن)

دست کسی را توی حنا گذاشتن-کاری را به کسی تحمیل کردن

 

بد دهن-کسی که پیوسته فحش و ناسزا می گوید
استخوان ترکاندن(رشد ناگهانی اندام پس از رسیدن به سن بلوغ)

چزاندن-ضعیفی را آزار دادن

افسرده‌بیان(بی‌هوده و بی‌مزه‌گو)

آنجا رفتن که عرب نی انداخت(به جایی دور و بی‌بازگشت رفتن)

چمباتمه-حالت روی دو پا نشستن و زانوان را بغل کردن

زاییدن زیر کاری-کاری را به دلیل دشواری به پایان نرساندن

درجه-تب سنج-مرتبه ی نظامی

درو کردن-پشت سر هم با گلوله زدن و انداختن
از مخ معاف بودن-دیوانه بودن

 

حمامک مورچه داره-کنایه از تردید و دو دلی

دو به هم زنی-دو به هم اندازی

راست و حسینی-رو راست-بی شیله پیله

احدالناس-کسی-فردی

حاشیه نشین-تهیدستان ساکن در کناره های شهر

تازه نفس-دارای نیروی مصرف نشده

ریزه کار-باریک بین-دقیق-زیرک

خدا خدا کردن-بسیار آرزومند چیزی یا کسی بودن و آن را از خدا خواستن-پناه به خدا بردن

پاشنه کوتاه-کفشی که پاشنه ی کوتاه دارد

چراغان کردن-جشن گرفتن

تحصیل کرده-درس خوانده
زرت و زبیل-آت و آشغال-خرده ریزهای کم ارزش
چشم خوردن-نظر خوردن

تیله ی کسی بودن-گوش به فرمان کسی بودن-زیر اراده ی کسی بودن

تسمه از گرده ی کسی کشیدن-کسی را به سود خود بی رحمانه به کار واداشتن

دبوری-بی سر و پایی-ولگردی

به حرف آوردن کسی-کسی را به سخن گفتن واداشتن
دیر جوش-آن که دیر الفت و دوستی پیدا می کند

 

تبدیل به احسن کردن-چیزی را با چیز بهتری عوض کردن
تکه گرفتن برای کسی-کاری برای کسی فراهم کردن
چشم زخم زدن-چشم زدن-آسیب رساندن

چهار چنگول ماندن-نگا. چهار چنگول شدن
از خوشحالی در پوست نگنجیدن(از شادی سر از پا نشناختن)

تخسی-شیطنت-شرارت-ناقلایی

دلداری دادن-تسلی دادن

ریغ زدن-خراب کردن-کثافت کاری کردن

زبان پس قفا-نوعی گل است

 

خاطر کسی را خواستن-کسی را دوست داشتن
 

به کوچه ی علی چپ زدن خود-خود را به آن راه زدن-خود را به نادانی

د ِ ؟-واقعن ؟-راستی ؟

در آوردن پول-برای به دست آوردن پول و درآمد کوشیدن

روضه خواندن-سخنان بی فایده گفتن-آه و ناله کردن

اُرُسی(کفش)

آسمان گرفتن(فراگرفته شدن آسمان با ابر یا مه)

بریدن پای کسی-دوباره به جایی نرفتن-دوباره کسی را راه ندادن

به تر تر افتادن-اسهال گرفتن-دچار شکم روش شدن
زاچ-زائو

دیر رس-میوه ای که دیر می رسد

دور سر چرخاندن و دادن-صدقه دادن

چرند گفتن-نگا. چرند بافتن

پَپِه-بی عرضه-پخمه-بی سر و زبان-خجالتی-ترسو

بنجل-جنس بدرد نخور-آدم بیکاره و بی مصرف

جان بر لب نهادن-به کاری خطرناک اقدام کردن-آماده ی مرگ شدن

پس کشیدن-به عقب کشیدن
به خود پیچیدن-ناخوش شدن-عتاب کردن

باران خوردن-در زیر باران قرار گرفتن و خیس شدن

انداختن(فروختن جنس بنجل و ارزان به بهای گران، درست کردن)

بغل دست-کنار دست-پهلوی دست

دله-ظرف حلبی
تق و پوق-سر و صدا-بگیر و ببند

خرکچی-چارپادار

حضرت فیل-شخصی موهوم با تیروی بسیار زیاد

چوروک افتادن-چین پیداکردن چیزی

خوشایند-مطبوع-پسندیده

اتر خان رشتی-آدم پرافاده

از زبان کسی مو در آمدن-کنایه از فرط تکرار و بی‌نتیجه بودن سخنی است

خس و خاش-آشغال-خس و خاشاک

افتادن تشت کسی از بام-رسوا شدن-باز شدن مشت کسی

خاکشیر مزاج-غلامباره-سازگار با هر جریانی

چرت بردن کسی را-غالب شدن حالت خواب بر کسی

تقه زدن-کوبیدن چیزی با ضربات پیاپی چکش و مانند آن

بار خود را بستن-از منبعی استفاده کردن و توانگر شدن

آزار داشتن(انجام کاری به قصد اذیت دیگری، کرم داشتن)
دو پهلو-دارای ابهام-کنایه دار

تو خیک کسی فرو رفتن-کلاه سر کسی گذاشتن-به کسی قالب کردن

خالی خالی-بدون چیز دیگری
بستن زخم-بسته شدن سر زخم-التیام یافتن زخم-مرهم نهادن و پیچیدن زخم با وسایل زخم بندی

چشم کسی راه کشیدن-خیره ماندن به جایی و پلک نزدن

از کسی کشیدن-از کسی رنج کشیدن

تپق-گرفتگی زبان
برادر خواندگی-ایجاد برادری با دیگری-دوستی بسیار نزدیک و صمیمی

چس محل کردن-بی اعتنایی کردن
چاک پشت-اسبی که در کمر خود فرورفتگی دارد و شانه و کفلش برآمده است

 

ترکمون زده-نوعی دشنام است. توهینی برای زاییدن یا خراب کاری

خرج برداشتن-پول لازم داشتن

خرپا-چوب بندی زیر سقف یا پل

خون کسی را کثیف کردن-کسی را بسیار عصبانی کردن

 

 

تن کسی خاریدن-خواهان آزار بودن-دنبال دردسر بودن

 
حرف های گنده تر از دهان-ادعاهای زیادی-سخنان خارج از توانایی

دُنگ-سهم-حصه

اوت کردن-بیرون انداختن-بیرون کردن

جفت و جلا-تکاپو و تلاش-دوز و کلک

آغا‌پنبه-زن بسیار سفیدرو-عروسک پنبه‌ای

چاروادار-کسی که چهار پا را کرایه می دهد-آدم بی اصل و بی تربیت

اوستا چسک-فضول و مزاحم-سرخر

 

بند انداختن-برچیدن موی چهره ی زنان با نخ تابیده

تو سی خودت، من سی خودم-از تو به خیر و از ما به سلامت

توی روغن بودن نان کسی-رونق داشتن کار و بار کسی

زیر زبان کشی-با زرنگی از کسی حرف بیرون کشیدن-زیر پا کشی
چشم از کاسه درآمده-چشم وزقلمبیده-چشم بیرون زدن

از چیزی (کسی) متنفر و بیزار شدن

دانش سرا-آموزشگاه تربیت معلم

تَفت دادن-کمی سرخ و برشته کردن-بی روغن حرارت دادن

بالا غیرتا-از راه جوانمردی و گذشت

تامین آتیه-پیش بینی و اندوخته برای زندگی آینده

حرف شنو-سر به را-مطیع
دَرَنگ-صدای شکستن چیزی یا زدن سیلی

آتش به مال خود زدن(کالایی را بسیار ارزان فروختن)

بی جا-نامناسب-بی مورد

حرص گرفتن-ناراحت شدن-لج کردن

 

پریدن خواب از سر کسی-خواب نیامدن-هرچند وقت خواب باشد

آفتاب روی پشت بام جمع کردن(کاملا تنگدست بودن)

زهرمار خوردن-کوفت کردن-خوردن به تحقیر

دیدن دم کسی-دم کسی را دیدن

پَرت-بی معنی-مزخرف-دور افتاده-خلوت

بی هوا-ناگهان-غفلتا-نا غافل-یک مرتبه

دوما-در ثانی-دیگر آن که-دوم آن که

خوب کاشتن-از عهده ی کاری خوب برآمدن

حق کسی را دادن-آن چه سزای کسی است به او دادن

رجز خوانی-لاف زنی-دعوی

تک پران-زن نانجیب

چاخان بازی-حقه بازی-چرب زبانی-دروغ بافی
بد قدم-نامبارک-بد شگون
آتشی شدن(از کوره در رفتن)

 

ارزانی-بخشیدن-دادن

دلگرم-علاقه مند-مشتاق

اخلاق سگی(تندخویی بیش از اندازه، ناسازگاری با همه)

 

چوروک خوردن-چین برداشتن

رو دستی-نوعی دستکش-ضربه ی روی دست-حقه-کلک

برخورد کردن به رگ غیرت کسی-ناگوار آمدن حرفی یا کاری-گران آمدن-احساس اهانت کردن
در دهان ها افتادن-شایع شدن-شهرت یافتن

خاک انداز-وسیله ای برای گردآوردن و حمل آشغال و زباله

ذکر گفتن-پی در پی دعا خواندن

بی غم-بی خیال-لاقید-بی درد

به ته دیگ خوردن کفگیر-بی چیز شدن-تمام شدن سرمایه

بالا خانه-اتاقی که بر روی آخرین طبقه ساخته می شود

زار زدن-سخت گریه کردن

بی هوا-ناگهان-غفلتا-نا غافل-یک مرتبه

از تو چه پنهان-راستش را بخواهی
در زدن-کوبیدن در خانه

خوش خوشان کسی شدن-بسیار لذت بردن

زدن به چاک-در رفتن-جیم شدن

حول و حوش-دور و بر-گوشه و کنار

 

دو به هم انداز-فتنه انگیز-سخن چین

چاپ زدن-چاپ کردن-دروغ گفتن

بجا-شایسته-در هنگام مناسب

آستین از دهان برداشتن(خندیدن)
ریز بین-نکته سنج-بسیار دقیق-باریک بین