منتخبی از فرهنگ لغات و اصطلاحات کوچه بازاری قسمت 229

از حال رفتن-بی‌حال شدن-غش کردن

رودرواسی-رودربایستی

خشکه بی آب-نوعی فولاد که آهن و چدن را با آن می تراشند

خواب گرد-کسی که در خواب راه می رود

به روز سگ افتادن-بدبخت و بیچاره شدن-به فلاکت افتادن

باران خوردن-در زیر باران قرار گرفتن و خیس شدن

توی دل کسی خالی شدن-ترسیدن-ناامید شدن

تراشیده شدن-لاغر شدن

دلگرم-علاقه مند-مشتاق

جوخه ی اعدام-جوخه ای که محکوم به اعدام را تیرباران می کند

دو پهلو-دارای ابهام-کنایه دار

چپو-غارت-تاراج

زیر پاکشی کردن-از زبان کسی حرف کشیدن-کسب اطلاع کردن

بد جنس-بد ذات-بد نهاد-فرومایه

آفتابه‌دزد-دزدی که به ربودن چیزهای بی‌ارزش بسنده می‌کند

آوار شدن سر کسی-بی‌خبر نزد کسی در آمدن

در هچل افتادن-دچار درد سر شدن-به درد سر افتادن
تخته پِهِن-پهن خشک شده که برای خوابیدن زیر حیوانات می گذارند

پاشنه ی در-چارچوب در که لولا دارد و در روی آن می چرخد

تو دل کسی رفتن-به کسی حمله کردن-با اعتراض به کسی پاسخ دادن
زیر و زبر گذاشتن-حرکت گذاشتن برای حروف-اِعراب

حساب تراشیدن-خرج درآوردن-حساب غیر واقعی نشان دادن

داغ کسی را تازه کردن-کسی را به یاد مصیبتش انداختن

از خنده روده بر شدن(از شدت خنده بی‌حال شدن)
چپاندن-چیزی را به زور و فشار در چیز دیگری جا دادن-تپاندن
 

پشت دستی-ضربه ای به عنوان تنبیه به پشت دست بچه

آب نخوردن(درنگ نکردن)

زن و بچه دار-کسی که زن و فرزند دارد

دست نشانده-زیر دست-مطیع-فرمان بردار

اول دشت((نزد کسبه) نخستین فروش بامداد)
اقل‌کم(دست‌کم، لااقل)

به دستبوس کسی رفتن-به خدمت کسی رفتن-شرفیاب شدن

زنده به گور-کسی که در تیره روزی به سر می برد و زندگی اش فرقی با مردن ندارد

زنجیر زدن-زنجیر به پشت خود زدن

 
خر پول-دارای پول زیاد-تروتمند

چاک دادن-شکافتن-پاره کردن

بوق سحر-نزدیک صبح-سحرگاهان
بازیگر-هنرپیشه ی سینما و تئاتر

بانی خیر-نیکوکار-کسی که اثر خیر از خود بجا گذاشته است

از آب کره گرفتن-از آب روغن گرفتن

آبدوغ خیاری(بی ارزش، بی اعتبار)

بالا دست-صدر مجلس-حریف چیره

ذکر گفتن-پی در پی دعا خواندن

از پاشنه در کردن-پیاده راه درازی را طی کردن
زیر سایه ی کسی بودن-در پناه کسی بودن-از پشتیبانی کسی برخوردار بودن
د ِ-حرفی برای بیان مداومت

دست و بال-دور و بر-اطراف

چوب دو سر نجس-نگا. چوب دو سر طلا

زنده شدن-حق بازی دوباره پیدا کردن

بال به بال کسی دادن-جانب کسی را گرفتن

خان خانم ها-محترم ترین خانم ها-بیش تر به دختر بچه گفته می شود
رگ ترکی-تعصب نژادی

الابختکی-اتفاقی-تصادفی

 

 
زیر لبی-زیر زبانی

چرخ کردن-دوختن با چرخ خیاطی-خرد کردن گوشت با چرخ گوشتی

پاپی چیزی بودن-چیزی را دنبال کردن-به چیزی محل گذاشتن

تند نویس-کسی که سریع می نویسد

خجالت زده-شرم زده-شرمگین

پشم و پیله-ریش

پس انداختن-جمع کردن پول-بچه به دنیا آوردن-به عقب انداختن

خاک بر سری-بی آبرویی

خاکستر نشین-بدبخت-سیه روز-ذلیل

پشت اندر پشت-نسل اندر نسل
دهان کسی چاییدن-آرزوی محال داشتن-از عهده ی چیزی بر نیامدن

پا به رکاب-آماده ی رفتن

پرواربندی-پرورش گاو گوسفند برای سر بریدن
آب باریکه(درآمد اندک اما مرتب)
خم به ابرو نیاوردن-رنجی را تحمل کردن

از زیر کار در رفتن(تن زدن و نپذیرفتن کاری، کار را جدی نگرفتن)

پر اشتها-کسی که متمایل به خوردن زیاد است

زار زدن لباس به تن-ناجور و نامناسب بودن لباس

خوش باور-آن که هر گفته ای را راست می پندارد

زندگی-مال-وسایل کار و خانه

آغا‌پنبه(زن بسیار سفیدرو، عروسک پنبه‌ای)

چله بُری کردن-رفت و آمد بسیار کردن

پشت و روی یک سکه-دو چیز به ظاهر متفاوت ولی در واقع مانند هم

افتادن به گردن کسی-به کسی تحمیل شدن
این به آن در-چیزی که عوض دارد گله ندارد-در مقام انجام عمل متقابل می‌گویند

پر پری نشان دادن-کسی را فریب دادن و از راه به در بردن
چرک و خون-چرک آلوده به خون
تیر کشیدن-درد کردن عضوی از بدن

دل دادن-دقت کردن-توجه کردن-عاشق شدن

جیک جیک-آواز پرندگان-سخنی که فهمیده نمی شود

د ِ-حرفی برای بیان مداومت

خرده خرجی-خرج های اندک

جان کندن-رنج بسیار بردن-با سختی فراوان کاری را انجام دادن

ته تغاری-آخرین فرزند خانواده

حرز جواد-دعایی منسوب به جواد امام محمد تقی
چوب علی موجود-چوب کج و معوج درویشان

از دولت سر(به لطف کسی، از برکت وجود کسی)

تند تیز-شتابان-خشمناک-ستیزه جو

دخل-موجودی صندوق-صندوق مغازه-برداشت
چوب خط-چوبی که پس از هر بار بردن کالا روی آن خطی می کشیدند تا بعد شمارش کنند

بالا انداختن-نوشیدن مشروبات الکلی

رخت کسی کوک بودن-رفاه داشتن

اهل کوفه(سست پیمان، بی‌وفا و غیرقابل اعتماد)

زهکونی زدن-تیپا زدن-اردنگی زدن

رفوزه-رد شده در امتحان-مردود

دوخت و دوز-خیاطی

آسمان (و) ریسمان به هم بافتن(حرف‌های بی‌ سروته و بی‌ربط زدن)

جواب دوپهلو-جواب نامشخص و مبهم

حیوونکی-نگا حیوانکی

اشکنک سرشکنک داشتن-با خطر همراه بودن

خوشگلک-با خوشگلی اندک

 

رَکَبی گفتن-به کسی متلک و حرف درشت گفتن

 

روی دست کسی بلند شدن-کاری را به تر از کسی انجام دادن

خانه زاد-نوکر-خدمت گزار
 

از روی شکم‌سیری(از سر بی‌مسئولیتی، بدون تعمق)
خبرگزاری-موسسه ی خبرگیری و انتشار خبر

پر ادعا-متکبر-از خود راضی-قمپز در کن

بد آوردن-بد شانسی آوردن-زیان دیدن بر اثر پیشامد بد

زیاده روی-افراط-اسراف

چشم و دل سیر-کسی که به مال و منال دنیا بی اعتنا است

پهلوان پنبه-درشت اندام ولی بی زور-پهلولن دروغی
جوان مرگ شدن-در جوانی مردن

بد اخم-عبوس و ترشرو

 

زیر رکاب کشیدن کسی-کسی را مطیع و تابع ساختن

بی ملاحظه-بی توجه-بی پروا

 

خر کسی رفتن-دارای اهمیت و اعتبار بودن

 
دو دل-مردد-بی تصمیم
ادب کردن-با تنبیه آموختن-آدم کردن

زیختن آب پاک روی دست کسی-یکسره نومید کردن کسی
از دست برآمدن-ممکن و شدنی بودن-از عهده بر آمدن

پشت و روی یک سکه-دو چیز به ظاهر متفاوت ولی در واقع مانند هم

زبان باز کردن-توانایی گفتار پیدا کردن

آب شدن و به زمین فرو رفتن-دود شدن و به آسمان رفتن

از بن گوش-کمال بندگی و خدمتکاری

پوشالی-بی ارزش- بی مصرف

آب-عزت و رونق-طراوت و تازگی-روح-شراب خالص

تلق و تولوق-صدای ناهنجار
دُم کله پز را گرفتن-رفتن کسی بی سر و پا و آمدن کسی بی سر و پاتر به جای او
از خجالت آب شدن-بسیار شرمنده شدن

دُم توی پا گرفتن-شکست خورده رفتن-نامید و ساکت شدن

آستین تر داشتن(بسیار گریه کردن)

به دهان ها افتادن-فاش شدن-بر سر زبان ها افتادن

این تن بمیرد(سوگندی که یا در اصرار و یا در اثبات حرف خود یاد می‌کنند)
دم به ساعت-هر ساعت-هر لحظه

جِر خوردن-پاره شدن
حالا نه و کی-از دست ندادن فرصت-غنیمت شمردن فرصت

 

خیرات کردن-چیزی را

زد و بند کردن-ساخت و پاخت کردن-توطئه کردن

دزد سر گردنه-کاسب نادرست و گران فروش

اخ و پیف کردن-اظهار ناراحتی کردن از بوی بد-منظره‌ی بد یا غذای بد

از بای بسم الله تا تای تَمَت(از اول تا آخر، از سیر تا پیاز)

آدم استخوان‌دار(کسی که اراده و پشتکار دارد)

بلوف زدن-لاف زدن-چاخان کردن-توپ خالی زدن
زیر اخیه کشیدن-زیر فشار گذاشتن

دمپایی-کفش راحتی خانه

از خدا خواستن(در برابر پیشنهاد یا کاری قرار گرفتن که خود شخص در آرزویش بوده است)

اجاق‌کور(نازا، بی فرزند)

حال نداشتن-مریض بودن-بی حال بودن

چیله-هیرم-خاشاک

دست پاچه-شتاب زده-مضطرب

تک پَر-نوعی حرکت در ورزش باستانی

حق السکوت-آن چه که یرای پنهان نگه داشتن رازی به کسی می دهند

 

زنگ-زمان آموزش درس یا فاصله ی میان دو درس در مدرسه

خوش نشین-کسی که هر جا خواست اقامت می کند-ساکنان غیر زارع ده

 
ژورنال-مجله ی ویژه ی چیزی
چرند گو-یاوه گو

جراندن-جر دادن-پاره کردن

اما(اشکال‌تراشی، ایجاد شبهه)

زُق زُق کردن-احساس درد و تیر کشیدن

دَقی-صدای کوبیدن چیزی به چیزی
بته مرده-بی اصل و نسب-بی کس و کار

اوستا چسک-فضول و مزاحم-سرخر
بی چیز-تهی دست-فقیر
چله-چاق-چرب و چیلی

دست اندر کار شدن-آغاز به کاری کردن

روی تاب گذاشتن-سپردن شرط بازی به نفر سوم برای جر نزدن حریفان

آفت(زن عشوه‌گر و فتنه‌انگیز)

روغن زرد-روغن حیوانی

دُم عَلم کردن-اظهار وجود کردن-حالت تعرض به خود گرفتن

آبِ بسته-شیشه-بلور-یخ-برف

آشی شدن-سوراخ‌سوراخ‌شدن بدن از ترکش‌های فراوان
چانه کردن-تقسیم کردن خمیر نان به گلوله های مساوی
بخار-توانایی-شایستگی
چمچاره-در پاسخ به پرسش احمقانه می دهند
به نفس نفس افتادن-نفس نفس زدن

 
دولت سرا-تعبیری احترام آمیز از خانه ی کسی

چرچری کردن-خوردن و عیش کردن

چوب پا-دو چوب بلند که پا در میان آن ها کنند و با آن ها راه روند

از پشت خنجر زدن-به نامردی به کسی آسیب رساندن یا او را از پای در آوردن
چوب خوردن-تنبیه شدن

تو نخ کسی یا چیزی بودن یا رفتن-کسی یا چیزی را پاییدن و زیر نظر داشتن

بور شدن-دماغ سوخته شدن-خجالت زده شدن

 
تنگ آفتاب-درست در لحظه ی طلوع خورشی
خوردن-مغلوب شدن-شکست یافتن-فرودادن

حیاط خلوت-حیاط کوچکی در جلو یا پشت خانه

بی سر و پا-پست-فرومایه

دسته کوک-ساعتی که از محل دسته کوک می شده است
باز شدن مچ-لو رفتن دروغ

خود را به نفهمی زدن-تظاهر به نفهمیدن کردن

 

بازاری-دارای شغلی در بازار-مبتذل

دوا خوری-عرق خوری-مجلس صرف مشروبات الکلی

زیر سر داشتن-آماده شدن

دوخته فروش-کسی که پارچه بخرد-از آن لباس بدوزد و برای فروش عرضه کند

 

آفتابی کردن(پدیدار کردن)

از بن دندان(از ته دل، با میل و رغبت)

چشم زهره رفتن-با خشم نگاه کردن

چرمی-از جنس چرم

اجل‌برگشته-کسی که مرگ به‌سراغش آمده

خود را باختن-دست و پای خود را گم کردن-مضطرب شدن

رفتن از رو-خجالت کشیدن-شرم کردن-از میدان به در رفتن-مجاب شدن

 

پول سیاه-سکه ای از نیکل و مس

جوخه ی آتش-جوخه ای که مامور تیراندازی است

از جا پریدن-یکه خوردن-عصبی شدن

چِخی-سگ
دل کسی تاقچه نداشتن-بی نهایت رک و صریح بودن
آب از گلو پایین نرفتن-غصه و ناراحتی شدید داشتن

درب و داغان شدن

اردک‌پرانی(از عهده‌ی جنگ با کسی برنیامدن)

خواربار-ارزاق-خوراک

 

پاشنه ی در-چارچوب در که لولا دارد و در روی آن می چرخد

پیشاب-ادرار

اوا خواهر(مرد زن‌نما، مردی که علائق زنانه دارد)

داغ کسی به دل کسی ماندن-عزادار شدن کسی به دلیل مرگ عزیزی

ریشه کردن-قوام یافتن-جایگیر شدن-مستحکم شدن وضع

ابرو آمدن-عشوه ریختن-غمزه کردن

به پیر و پیغمبر قسم خوردن-سوگند بسیار یاد کردن
در هم-به هم آمیخته-سوا نکرده

بالا آمدن دل و روده-به حالت تهوع افتادن

دیوان بلخ-جای بی انصافی و ستم رانی

اخ و پیف کردن-اظهار ناراحتی کردن از بوی بد-منظره‌ی بد یا غذای بد

این پهلو آن پهلو شدن-این دنده آن دنده شدن-غلتیدن از پهلویی به پهلوی دیگر

دهان کسی چاک و بست نداشتن-ناتوان بودن در رازداری
خط و نشان کشیدن-تهدید کردن

بی رگ-بی غیرت-بی حس

زهرحند-خنده ی تلخ و از روی خشم

بغداد کسی را آباد کردن-شکم گرسنه ی کسی را سیر کردن

توجیهی-برنامه های توضیحی

زیر دل کسی زدن-فدر ندانستن-بی اعتنا بودن

پوست و استخوان شدن-بسیار لاغر شدن

 

آینه‌ی دق-آینه‌ای که شخص خود را در آن عجیب و غریب می‌بیند – شخص عبوس و بدقدم

ارواح شکمت-ارواح بابات

زود رس-آن چه که پیش از موقع مقرر به دست آید

زبان پس قفا-نوعی گل است
چار چشمی-با دقت و مراقبت کامل

آلت فعل(وسیله‌ی انجام کار)

آپارتی(زن بی‌حیا و بدزبان، سلیطه، پاچه‌ورمالیده)

خود را به آب و آتش زدن-به هر وسیله ای متوسل شدن-هر خطری را استقبال کردن
 

جُل-پوششی که روی اسب و خر می اندازند-لباس کهنه-میوه های بته ی مرده

 
خاطرخواه شدن-عاشق شدن-دل باختن

ریزه کردن-خرد خرد کردن-قطعه قطعه کردن

پاگیر کسی شدن-ناخواسته رنجی به کسی رسیدن

تو به تو-گوناگون-لا به لا

چش-چشم

جان جانی-صمیمی-یکدل

اختلاط کردن(بی‌هدف از این در و آن در گفت‌وگو کردن)

دارا-ثروتمند

به کرسی نشاندن حرف-سخن خود را تحمیل کردن-مقصود خود را ثابت کردن

درآمد-عایدی

آویزان کسی شدن-طفیلی کسی شدن

چوب کاری کردن-از کسی پذیرایی زیاد کردن-به کسی محبت بسیار کردن-کتک زدن بیش از حد

خانم-زن بدکاره-هرزه

زن-عاری از مردانگی-ناجوانمرد-ترسو

 

خیک کسی پر بودن-سیر بودن

دستمال به دست بودن-چاپلوس بودن-متملق بودن

تازه عروس-دختری که تازه ازدواج کرده است

 

 

حَرَج-مسئولیت-تکلیف

پات-بی آبرو-بی تربیت

تخت قاپو کردن-چادر نشینان را در جایی ساکن کردن

از خدا بی‌خبر-ظالم-نابه‌کار

رد شدن-مردود شدن-پذیرفته نشدن
داریه-حلقه ای چوبی که روی آن پوست کشیده و رامشگران به همراه دیگر سازها می نوازند

ریش کسی سر بالا رفتن-به مرگ نزدیک بودن کسی

حسابگر-کسی که در کارها سود و زیان خود را در نظر می گیرد

از نان خوردن افتادن(نان کسی آجر شدن)

حرز جواد با خود کردن-همیشه با خود داشتن

دوا شور کردن-شستن فرش با دوا

دایی-برادر مادر-لقبی برای ابراز صمیمیت

خُرخُرو-آن که در خواب بسیار خرناس می کشد

گذری(دیدار کوتاه، سرپایی)

افتادن به گردن کسی(به کسی تحمیل شدن)

جیغ زدن-فریاد کشیدن-داد زدن

دو رویی-تزویر-عدم صمیمیت

به سر کشیدن-یکباره نوشیدن-بالا انداختن

تخم دو زرده کردن-کاری بزرگ انجام دادن

 

پَرِ گوش و-پره لاله ی گوش

 

روان بودن-از حفظ بودن-از بر بودن

حواس نداشتن-گیج و منگ بودن-حواس پرت بودن
چشم و گوش بسته-بی تجربه و بی اطلاع

در باغ سبز نشان دادن-وعده های فریبنده دادن-امید واهی برای کسی ایجاد کردن

پشه کوره-پشه ی ریز

 

 

توی هم لولیدن-با هم و کنار هم ایستادن و حرکت کردن

انگشت در سوراخ مار کردن(دانسته خود را هلاک کردن)

تپق زدن-بیرون شدن بی اراده ی کلمه از زبان-چیزی جز مقصود گفتن

چله نشین-کسی که از خانه بیرون نمی آید-خانه نشین

در پوست کسی رفتن-سخت مزاحم کسی شدن-از کسی بد گفتن

پَکَر-افسرده-نومید-گیج-بی دل و دماغ-بی حوصله

چندش شدن-حالت چندش دست دادن

باغ وحش-جایی برای نگهداری انواع حیوانات غیر اهلی

 
تفنگ شکاری-تفنگ ویژه ی شکار

راه داشتن-چاره ای داشتن-داشتن ارتباط پنهانی-وجود داشتن راه مخفی با جایی

پت پتی-موتور سیکلت

 

 

تِلِک و تُلُک-کار مختصر و محقری داشتن

بله قربان گفتن-تملق بیش از حد گفتن

چاک دادن-شکافتن-پاره کردن

دَم باریک-نوعی انبردست که نوک آن باریک و دراز است

جاکش-پا انداز-دلال محبت
اُرد کسی را خواندن-به حرف کسی گوش کردن-اهمیت دادن

تحصیل کرده-درس خوانده

دستمالی-دست مالیدن

چشم نداشتن برای دیدن کسی-تحمل نکردن کسی-از کسی بدش آمدن

پختن کسی-کسی را برای کاری آماده کردن

آن روی کسی بالا آمدن(خشمگین شدن)

افتادن توی هچل-گرفتار دردسر و ناراحتی شدن

بد شگون-شوم-بد اختر-بد یمن

توالت رفتن-به دستشویی رفتن

آغا‌پنبه-زن بسیار سفیدرو-عروسک پنبه‌ای

تیک تیک-صدای جنبش عقربه ی ساعت

 

راه و چاه را شناختن-دشواری های کار و زندگی را شناختن

بَرج-خرج های خارج از خانه

 

 

بالینی-کلینیکی

دوره انداختن-مهمانی ادواری میان عده ای برقرار کردن-کسی را به این سو و آن سو فرستادن

آستین افشاندن(رقصیدن، انکارنمودن، انعام دادن)

بیرون روش-اسهال-شکم روش

ریزه میزه-ریزه پیزه

بالینی-کلینیکی

بی مناسبت-نابجا-نامربوط

 

زار و نزار-زرد و ناتوان-بد حال و بیمار

تل انبار-توده-انباشته

زار زار گریه کردن-سخت گریه کردن

پا لب گور داشتن-بسیار پیر بودن-در شرف مرگ بودن
خاله جان آقا-یکی از چهار زن کلثوم ننه

جا دکمه-سوراخی که دکمه ی لباس در آن جا می گیرد

 

آبستن فرزندکش-دنیا-روزگار
خیط کاشتن-خطا کردن

 

دسته کلید-مجموعه ی کلیدها در یک حلقه یا بند
جای مهر گذاشتن-چیزی را به عمد در جایی گذاشتن تا به آن بهانه دوباره به آن جا آمدن

این تن را کفن کردی-این تن بمیرد

دربند-کوچه ی بن بست-مانع در محل ورود

از تک و تا نینداختن خود(از رو نرفتن، جا نزدن، خود را نباختن)

دَمَغ-افسرده-ناراحت-خیت

چشمه چشمه-سوراخ سوراخ-مشبک

ریز بین-نکته سنج-بسیار دقیق-باریک بین

خواب گرد-کسی که در خواب راه می رود

بازارچه-گذرگاه سرپوشیده با چند مغازه و دکان

 

پُک زدن-هر بار کشیدن سیکار و چپق و از این قبیل با نفس عمیق
پا گرفتن-رشد کردن-استوار شدن-سر و سامان یافتن-رونق گرفتن

 

از سر نو(دوباره)

 

پیر ِ کفتار-زن سالخورده ی بد اخلاق