مجموعه ای از کلمات و اصطلاحات خودمانی و عامیانه ایرانی قسمت 316

داغ کسی را تازه کردن-کسی را به یاد مصیبتش انداختن

 

تو ذوق زدن-ناخوشایند بودن-بر خلاف میل کسی سخن گفتن

چروک خورده-چین خورده-ناصاف شده

راهی کردن-روانه کردن-فرستادن

جفتک زدن-نگا. جفتک انداختن
در جای خود خشک شدن-مات و مبهوت ماندن
تفنگ شکاری-تفنگ ویژه ی شکار

افتادن توی هچل-گرفتار دردسر و ناراحتی شدن
خواب زده-خواب آلود-خواب گرفته

بی خیال بودن-اهمیت ندادن-نگران نبودن

اسکلت‌بندی(طرح‌ریزی، زیرسازی)

خیط کاشتن-خطا کردن
چوب-واحد پول در معاملات بازاری برابر با هزار تومان

 
دوره کردن-درسی را دوباره و سه باره خواندن-حلقه زدن به دور چیزی یا کسی

به هر دری زدن-جستجوی فراوان کردن-به هر جا و هرکس متوسل شدن

آینه‌ی هفت‌جوش(خورشید)
روبنده-نقابی سیاه رنگ برای پوشاندن چهره

 
آستین‌سرخود-هر چیزی که وسیله‌ی کاربردش همراهش است
خدا برکت-خدا بیش ترش کند
پِندِر-لوازم فرسوده و ناچیز و کم بها
در رفتن پاتیل کسی-تاب نیاوردن-ناتوان شدن

جیز-اسم صوت در زبان کودکان به معنی سوختن
خوش بیار-آن که کار و روزگار بر وفق مرادش می گذرد-خوش شانس

به بیراهه زدن-از بیراهه رفتن-از جاده ی اصلی منحرف شدن

زخمه-ضربه ای که برای نواختن به تار می زنند.
خوش محضر-شیرین سخن-خوش مجلس

بغ کردن-چهره درهم کشیدن-ترشرو شدن
استخوان در گلو داشتن(رنج و سختی کشیدن)

زنجیر زدن-زنجیر به پشت خود زدن

 

راسته-گوشت دو طرف ستون فقرات حیوان

اسم درگوشی(نام دوم فرد مسلمان که نام یکی از امامان است)

خدا وکیلی-صادقانه-راست و درست

 

استخوان خرد (نرم) کردن(با رنج و زحمت بسیار چیزی به‌دست آوردن، دود چراغ خوردن)
هرماری-ز خوردنی یا نوشیدنی تلخ-کار سخت و دشوار

دور علم کسی جمع شدن-دور کسی گردآمدن و از او پشتیبانی کردن
چال افتادن-گود شدن
دور از شما ب-لانسبت
خروس جنگی-کسی که به اندک چیزی به ستیزه برمی خیزد
زیگزاک رفتن-به چپ و راست پیچیدن-مستقیم نرفتن
پا بر چین رفتن-آهسته و آرام با نوک پا رفتن
زنکه-لفظی توهین و تحقیرآمیز به زن
دنبال کسی فرستادن-کسی را احضار کردن

جنگ زرگری-دعوای دروغین-جنگ مصلحتی

تنقل انداختن-جا خوش کردن-پلاس شدن

 
چشم باباقوری-نابینا-کور

بازیگر-هنرپیشه ی سینما و تئاتر

تپیدن-به زور و با پر رویی وارد جایی شدن

آسمان گرفتن(فراگرفته شدن آسمان با ابر یا مه)
آواز خر در چمن(آواز ناخوش و گوش‌خراش)

داد و قال-داد و فریاد-قیل و قال

دور اندیشی-پایان نگری-عاقبت اندیشی

پر و بال-امکان-فرصت

توجیهی-برنامه های توضیحی

اتیکت(برچسب، آداب و رسوم، قاعده)

جهنم دره-جای نامناسب و عذاب دهنده

بازرسی-بررسی و کنترل
زیر گرفتن-زیر کردن

انگشت به دندان گزیدن(متحیر شدن، حسرت خوردن)

از آب درآوردن-عمل آوردن-انجام دادن

پیش بردن-کاری را به انجام رسانیدن

جرات کردن-گستاخی کردن-دلیری کردن

ریش سفید-مرد سالخورده و محترم
دهان گیره-غذای اندکی که میان دو غذای اصلی می خورند

چین و چوروک-چین و شکن

بازداشتن-منع کردن-مانع شدن

از کیسه خوردن(از جیب خوردن)
 

افسارگسیخته(سرکش)

جِر گرفتن کسی را-اوقات کسی تلخ شدن

رشوه گیر-رشوه خوار

آجر شدن نان-از بین رفتن درآمد

پیزی-مقعد-نیروی مقاومت و پشتکار

 

زیر پای خود را سست دیدن-موقعیت خود را نااستوار دیدن-شغل و سمت خود را در خطر دیدن
تخت قاپو کردن-چادر نشینان را در جایی ساکن کردن

پنبه ی کسی را زدن-کسی را افشا و بی اعتبار کردن

دم ِ بخت-دختری که به سن ازدواج رسیده است
رویخی-فرنی-نوعی دسر که از نشاسته و شکر درست می کنند
به یک تیر دو نشان زدن-با یک اقدام دو کار انجام دادن-با یک کار دو نتیجه گرفتن
خانه خرابی-بدبختی-زیان بسیار

 

زیج نشستن-خانه نشین شدن-انزوا گزیدن-از دوستان بریدن

انسان(آدم خوب و پایبند به اصول اخلاقی)

رشته فرنگی-ماکارونی
دل دادن-دقت کردن-توجه کردن-عاشق شدن

پی جور شدن-دنبال نمودن-جستجو کردن

 

زمین خوردن-از دست دادن تعادل و به زمین افتادن-شکست خوردن در زندگی-شکست خوردن در کُشتی

دُم کسی را گرفتن-از کسی پی روی و تقلید کردن-کسی را رها نکردن

دست و پای خود را جمع کردن-ترسیدن و مواظب گفتار و کردار خود شدن

پاچه ی کسی را گرفتن-بی جهت و بی مقدمه برکسی آشفتن

به یک تیر دو نشان زدن-با یک اقدام دو کار انجام دادن-با یک کار دو نتیجه گرفتن

دو رانو نشستن-نشستن چون شتر که نشانه ی ادب است

دلداری دادن-تسلی دادن

 

زبان تلخی-درشت گویی-گفتار خشن

پیر کسی در آمدن-سخت اذیت شدن- پدر کسی در آمدن

خدا به دور-پناه بر خدا

جای دشمن-کنایه از نشیمنگاه-ماتحت

دسته راه انداختن-دسته و جمعیت ترتیب دادن

چم کسی را به دست آوردن-رگ خواب کسی را دانستن-نقطه ی ضعف کسی را دانستن

زینه-پله
تریج-آن جاکه آستر درونی جامه با رویه ی آن به هم می پیوندد

 

خاکه-خرده ی هر چیزی

تیک تیک-صدای جنبش عقربه ی ساعت

جیم الف جا-آدم ریزه میزه

زدن زیر آواز-بی مقدمه به خواندن پرداختن

چسونه-پست و نالایق-دشنامی برای تحقیر

پنزر- پندر

زمزمه کردن-زیر لب خواندن-ترنم کردن

با خدا-خداشناس-مومن

ابرو نازک کردن(ابرو تنگ کردن)

به کسی رفتن-به کسی شباهت داشتن

آیینه‌ی اسکندری-آفتاب

دستگیره-وسیله ی باز و بسته کردن در و پنجره-کهنه ای در آشپزخانه برای برداشتن دیگ از روی اجاق

چله ی کوچک-بیست روز میان هفدهم بهمن و پنجم اسفند

چُغُل-سخن چین

دسته-جمعیت سینه زن

ترکه مرکه-زن لاغر و خوش اندام

چراغ دستی-چراغ قابل حمل با دست

حظ کردن-لذت بردن

الف به خاک کشیدن(خجالت کشیدن)

 

ته کیسه-آن چه که پس از دادن خرج ها در ته جیب و کیسه به جا می ماند

دبه-دسته هایی از اراذل در قدیم که با یکدیگر شوخی های زشت می کردند

این خاکدان(دنیا)

تکان نخوردن آب از آب- آب از آب تکان نخوردن
حرف کسی شدن با کسی-با کسی مشاجره پیدا کردن

زن آمدن-دشنامی در مقام تحقیر و ریشخند
دروغ شاخ دار-دروغ بزرگ

از کسی رودست خوردن(از کسی فریب خوردن)

دل پَر زدن-بسیار مشتاق بودن

دست بر قضا-از قضا-به طور غیر منتظره-ناگهان

آتشِ بسته-طلا

آبگوشتی-بی‌ارزش-پیش پا افتاده

تمدن داشتن-دارای تربیت بودن

دل پَر زدن-بسیار مشتاق بودن

دست گرفتن کسی-مسخره کردن-به ریشخند گرفتن

 

زمین گیر شدن-ناتوان شدن از پیری یا بیماری

پیشت-آوازی برای راندن گربه

دست پخت-شیوه ی پختن-هنر پختن

 

به گرد کسی نرسیدن-بسیار عقب بودن از کسی-فاصله ی بسیار با کسی داشتن

حق التدریس-مزد آموزگار

چسش دادن کاری را-لفت و لعاب دادن-بیش از اندازه مهم وانمود کردن

پشت و روی یک سکه-دو چیز به ظاهر متفاوت ولی در واقع مانند هم

از سرما چاقو دسته کردن-به پهلو دراز کشیدن و زانوها را روی شکم جمع کردن و دست‌ها را میان پاها فرو بردن

دَم کسی را دیدن-رشوه دادن-آجیل دادن

خانه خانه-سوراخ سوراخ-شطرنجی

خوش شانس-خوش اقبال-خوش طالع

آفتابه خرج لحیم-بیشتر بودن هزینه‌ی تعمیر چیزی از بهای نو آن
چند پیرهن بیش تر از کسی پاره کردن-بیش تر از کسی تجربه داشتن

خدا گرفتن-به عذاب خدا گرفتار شدن-بدبخت شدن

خالی کردن تفنگ-شلیک کردن

دست مریزاد-آفرین !-دستت درد نکند !

چرک-کثیف

دوش گرفتن-زیر دوش ایستادن و خود را شستن

بی اشتها-بی میل به غذا

پا به ماه-آبستنی که در ماه آخر خود است

اسیر خاک(مرده، تن‌پرور)

 

حرف شنوی-سر به راهی-تبعیت-نصیحت پذیری

پشت پا پزان-آیین و رسم پختن آش پشت پا. آش پشت پا

بیخ-کاملا نزدیک-تنگ چیزی

دیگ به سر-لو لو

آتشی-تندخو-زودخشم

باک کسی نبودن-اهمیتی ندادن-اعتنایی نداشتن

کار شگفت‌انگیز کردن

آسمان با زمین دوختن(داشتن کمال مهارت در تیراندازی)

دست به جیب-بخشنده-خرج کن

چاخان پاخان-دروغ

 

آخش درآمدن-از درد نالیدن

پُخی بودن-کاره ای بودن-مهم بودن

اُریب-کجکی-یک بر-یک ور

در خود را گذاشتن-سکوت کردن-خفه شدن
خروس جنگی-کسی که به اندک چیزی به ستیزه برمی خیزد

رمبیده-خراب شده-فرو ریخته

جوخه ی آتش-جوخه ای که مامور تیراندازی است

چشم و دل پاک-کسی که به دیده ی بد به ناموس دیگران نگاه نکند

این در و آن در زدن-برای انجام کاری کوشش بسیار کردن

جای پا-اثر-نشانه-رد

 

خواب گرد-کسی که در خواب راه می رود

بوق زدن-اعلام موافقت کردن

 

ریزه میزه-ریزه پیزه

حرف را خوردن-ناگهان سخن را بریدن و خاموش شدن

زدن به کوچه ی علی چپ-خود را به آن راه زدن-خود را به نادانی

آلا گارسون-اصلاح موی سر زن به سبک موی پسران

پچ پچ کردن-نجوا کردن-زیر گوشی حرف زدن

بوق کسی را زدن-از مقام افتادن-از دور خارج شدن

خیط شدن-نگا. خیت شدن
از خر شیطان پایین آمدن(از لجاجت دست برداشتن، از تصمیم نادرستی منصرف شدن)

خرده حساب با کسی داشتن-با کسی دشمنی قبلی داشتن

چرندیات-سخنان بی هوده و مزخرف

زاد و رود-زاد و ولد-فرزندان

روی کسی نشدن-خجالت کشیدن
از زور پسی به گربه آقا عمو گفتن-با دشمنی که دفع آن نمی‌توان-مدارا کردن
چهار چنگول شدن-خشک شدن اعضای بدن

 
پابند شدن-دلبستگی پیدا کردن-به چیزی یا کسی گرفتار شدن

خراب کردن دختر-دختری را منحرف کردن

تو دل شیر رفتن-جرات فراوان داشتن

تنگ-بسیار نزدیک-چسبیده

دست آموز-تربیت شده-آموخته

از کاسه درآمده(بیرون‌زده، ورقلمبیده)
از کف دست مو برآمدن-روی دادن پیشامدی غیرممکن

ته ریش-ریش اندک

خروس قندی-آب نباتی به شکل خروس

راه انداختن کار کسی-وسیله ی تسهیل انجام شدن کار کسی را فراهم کردن-رو به راه کردن کار کسی

تو دلی-بره ای که هنوز زاده نشده و آن را از شکم مادرش درآورند

خش و خش-نگا. خش خش

تاب برداشتن-خم شدن-شکم دادن-لوچ شدن چشم

چشم مالیدن-هوشیار شدن-از غفلت در آمدن

 

بالا آمدن کفر کسی-بی نهایت خشمگین شدن

در تاریکی روشنایی را پاییدن-به طور نهانی مراقب کسی یا چیزی بودن

ریقش درآمدن-بیرون زدن مواد درون امعا و احشا

پول و پله-پول

دخل داشتن-ربط داشتن-مربوط بودن

تمرگیدن-با تحقیر و خشونت نشستن

جو گندم-جویی که به گندم شباهت دارد-یک در میان بودن دو چیز

بی غم-بی خیال-لاقید-بی درد

پا برهنه وسط حرف کسی دویدن-کسی را قطع کردن- آفتابه برداشتن

پوست و استخوان شدن-بسیار لاغر شدن
افتاده-فروتن-متواضع

بنجل-جنس بدرد نخور-آدم بیکاره و بی مصرف

پا گیر-سگی که حمله می کند و گاز می گیرد

از چپ و راست(از همه سو، از همه جا)

دیگجوش-خوراکی مانند آش که در شب های جمعه و عید می پختند

دار و دسته راه انداختن-برانگیختن یاران و طرفداران-ترتیب دادن گروه هواداران

اخم و تخم(ترش‌رویی، کج‌خلقی)

زوزه کشیدن-آواز برآوردن

جرات دادن-دل دادن-دلیر کردن

خر چسونه-در مقام تحقیر به شخص خقیر و ناقابل می گویند-نام حشره ای است
به عمل آوردن-به اجرا در آوردن-برای استفاده آماده کردن
دُوال پا-آدم سمج

خوش عیار-خوش ذات-خوش جنس

دمخور-مصاحب-معاشر-همنشین

رساندن-خبر یا اطلاعاتی را محرمانه به کسی دادن

توپ و تشر آمدن-تهدید کردن-با فریاد کسی را خطاب کردن
جا خوش کردن-در جایی که معمولن نباید ماندن اقامت کردن

آبستن فرزندکش(دنیا، روزگار)

پا پیش-گذاشتن پیشقدم شدن-آستین بالا زدن

زردنبو-زردمبو

خفگی-حالت فشردگی گلو و تنگی نفس

دوش فنگ-نهادن قنداق تفنگ در کف دست و لوله ی آن بر دوش

جاجا-آوازی که با آن مرغ را به لانه اش می رانند

از مرحله پرت بودن(یکسره بی‌اطلاع بودن)

پرس و جو کردن-پرسیدن-خبر گرفتن

از آب گل آلود ماهی گرفتن(از اوضاع درهم و آشفته بهره گرفتن)

آب نخوردن چشم(امید نداشتن)

از جیب خوردن-در آمد نداشتن-از بس‌انداز خرج کردن

الابختکی(اتفاقی، تصادفی)

دم گاو به دست آوردن-قدرت و موقعیتی به دست آوردن-وسیله ای برای معاش به دست آوردن

اُزگل(بی‌سروپا، کم شعور و بی‌شخصیت)

آفتاب‌نشین(بیکاره و تنبل)
از دندۀ چپ پا شدن(سخت عبوس و کم‌حوصله بودن)

 

دماغ تیز داشتن-شامه تیز داشتن

زرد بودن اوضاع-خراب بودن اوضاع

با هم کنار آمدن-با هم ساختن

از قماش چیزی (کسی) بودن(از جنس چیزی بودن، از تیپ کسی بودن)

ارواح شکمت(ارواح بابات)

جا به جا-فورن-کسی که از جایی به جایی منتقل شود
استخوان خرد (نرم) کردن(با رنج و زحمت بسیار چیزی به‌دست آوردن، دود چراغ خوردن)
پیش پا افتاده-کم ارزش-حقیر-معلوم-آشکار
به گوزگوز افتادن-پیر شدن-از خستگی زیاد از پای در آمدن

 

تکه پاره کردن-پاره پاره کردن-تکه تکه کردن

تق و توق-سر و صدای کار یا حرکت

چتری-به شکل نیم دایره-قوسی

اداره بازی(پرداختن بیش از حد به تشریفات زاید اداری)

انگشت به دهان نهادن(متحیر ماندن)

چاتمه-چند تفنگ که یه صورت ضربدر به هم تکیه داده اند

آب از سر گذشتن(کار از چاره و تدبیر گذشتن)
از خنده روده بر شدن(از شدت خنده بی‌حال شدن)
دلقک-شخص مسخره

چوغ-چوب

 
حرف را خوردن-ناگهان سخن را بریدن و خاموش شدن

چندش شدن-حالت چندش دست دادن

ازراه‌نرسیده-در همان لحظه‌ی رسیدن-به مجرد ورود

تن زدن-سرپیچیدن-نپذیرفتن

از پا درآمدن-افتادن-سخت خسته و درمانده شدن

 

آدم(نوکر، امردی که بچه‌بازان نزد خود نگاه می‌دارند و مخارجش را می‌پردازند)
ادا در آوردن-مسخرگی کردن-تظاهر کردن-تقلید کردن

 

بدون معطلی-بی درنگ-فورا

از نافِ جایی آمدن-کاری را به‌خوبی اهل جایی انجام دادن

آدم دو قازی-شخص بی‌سروپای بی‌ارزش

تعطیلی-روز تعطیل-زمان دست کشیدن از کار

آمده-شوخی و لطیفه
دَنگال-جادار-بسیار فراخ
جگری-به رنگ جگر

رو به قبله بودن-در خال مرگ بودن

 

آشوب شدن دل-دچار تهوع شدن

دعوا کردن-نزاع کردن-زد و خورد کردن

دست علی به همراه-علی یارت باد

اسب را گم کردن دنبال نعلش گشتن(اصل را از دست دادن و دنبال فرع گشتن)
انگشت بر چشم نهادن-پذیرفتن-مسلم دانستن

به تور زدن- به تور انداختن

خورد کردن-ریز ریز کردن-له کردن

تخم دو زرده-چیز بسیار عزیز و گرامی
دلادل-پُر-نهایت بزرگی-شکم زن آبستن

 

 

پخته-با تجربه-دنیا دیده

خودتراش-تیغی که می توان تیغه ی آن را عوض کزد

تو خیک کسی فرو رفتن-کلاه سر کسی گذاشتن-به کسی قالب کردن

زمین ماندن-معطل و معوق ماندن-باقی ماندن و انجام نگرفتن کاری

چه صیغه ای است ؟-چه معنی داد ؟

پر اشتها-کسی که متمایل به خوردن زیاد است

راپرت-گزارش-خبر

چشم بلبلی-دارای چشم گرد-نوعی لوبیا

چوب علی موجود-چوب کج و معوج درویشان
پاره شدن چرت ب-ا امری نامنتظر روبرو شدن-جا خوردن

تلنگر-سر انگشت که به چیزی بزنند

خوشگلک-با خوشگلی اندک
حرف پوچ-سخن بی معنی

به محضِ-به مجرد ِ-همان وقت که
 

اردک‌پرانی-از عهده‌ی جنگ با کسی برنیامدن

خط آوردن-مدرک کتبی ارایه کردن

چشم خوردن-نظر خوردن

بد قدم-نامبارک-بد شگون

افسار کسی را شل کردن-به کسی آزادی کمی دادن

تو کله ی کسی کردن-چیزی را به سختی به کسی آموختن

اُس و فُس-اصل-مایه-چهارستون بدن

از پا در آوردن(سخت فرسوده و از کار افتاده کردن)

آتش به گور کسی باریدن-پس از مرگ دچار عذاب شدن

اردک رفتن، غاز آمدن-دست از پا درازتر برگشتن

تک پا راه رفتن-بی سر و صدا راه رفتن-کنایه از چابکی

چراغ پیه سوز-چراغی فتیله ای که سوخت آن از پیه بود